در این اطلاعیه، اسامی ۱۰ سرنشینی که بر اثر سقوط این جت شخصی جان خود را از دست داده‌اند، منتشر شد. علاوه بر پریگوژین، نام دمیتری اوتکین، یکی از بنیانگذاران واگنر، سرگئی پروپوستین، یوگنی ماکاریان، الکساندر توتمین، والری چکالوف و نیکولای ماتوسیف در فهرست مسافران این هواپیما قرار داشتند. در اطلاعیه آژانس حمل و نقل هوایی فدرال روسیه همچنین آمده است که الکسی لوشین، رستم کریموف و کریستینا راسپپووا ۳ خدمه نیز در این سانحه جان خود را از دست داده‌اند. در همین حال در برخی کانال‌های تلگرامی که نزدیک به واگنر شناخته می‌شوند، ادعا شده که این هواپیما توسط سامانه‌های پدافندی ارتش روسیه سرنگون شده است.
گروه واگنر (Группа Вагнера) یا ارتش خصوصی واگنر یک گروه شبه نظامی خصوصی با وابستگی غیر مستقیم به ارتش روسیه است که با استخدام داوطلب در جنگ‌های نیابتی مشارکت می‌کند.
مشارکت در جنگ داخلی سوریه، جنگ در دونباس، حمله۲۰۲۲ روسیه به اوکراین، مشارکت در جنگ چچن، جنگ داخلی اول و دوم لیبی، جنگ داخلی سودان، جنگ داخلی آفریقای مرکزی، انقلاب سودان، بحران ریاست‌جمهوری ونزوئلا ۲۰۱۹، شورش در کابو دلگادو، قتل‌عام روستاییان در آفریقای مرکزی و شورش اخیر در روسیه از جمله فعالیت‌های این گروه است که از ژوئن ۲۰۱۷ در لیست تحریم ایالات متحده آمریکا قرار دارد.
اتحادیه اروپا نیز با انتشار بیانیه‌ای در روز دوشنبه ۲۲ آذر۱۴۰۰، گروه واگنر همراه با پنج فرد و سه نهاد مرتبط با آن را تحریم کرده است.
در پی اختلافات اخیر رهبر گروه واگنر با مقامات نظامی روسیه، پس از آن که کرملین، یوگنی پریگوژین، رئیس گروه مزدوران نظامی واگنر را به شورش مسلحانه متهم و دستور دستگیری‌اش را صادر کرد، رئیس گروه واگنر در واکنش به این موضع مقامات کرملین، اعلام کرده بود: «نیروهای این گروه شبه نظامی از خاک اوکراین وارد روسیه شده‌اند.» که این خبر گمانه‌زنی‌ها دربارهٔ احتمال کودتای نظامی در روسیه را قوت بخشید.
در مقابل، وزارت دفاع روسیه با صدور بیانیه‌ای گزارش‌های منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی دربارهٔ ادعای حمله از خطوط پشتی ارتش روسیه علیه گروه واگنر را بی‌اساس، جعلی و صرفاً اقدامات فتنه‌انگیز رسانه‌ای خواند.
بیانیه بعدی منتسب به گروه واگنر در فضای مجازی در حال دست به دست شدن بود که ظاهراً از مردم روسیه خواسته بودند تا به خیابان‌ها بیایند.
همچنین این ادعا رسانه ای شد: که پریگوژین گفته بود شویگو، وزیر دفاع روسیه در میدان سرخ به دار آویخته و در کنار لنین دفن خواهد شد.
چندی پیش، پس از تهدیدهای فرمانده گروه واگنر شهر مسکو در وضعیت آماده‌باش قرار گرفت و تدابیر امنیتی پیرامون اماکن مهم در این شهر افزایش یافت. شبکه تلویزیونی روسی Dom Kino نیز هک و در آن پیام درخواست کمک فرمانده واگنر از مردم پخش شد.
در واکنش به این اتفاقات، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه در جریان یک سخنرانی داخلی تصریح کرد: «آنچه امروز با آن روبه رو هستیم خیانت داخلی است. آنها از پشت به ما خنجر زدند و این مستحق مجازات است».
پس از اتمام شورش گروه واگنر در اواخر ماه ژوئن گذشته، در همان زمان هم توقف حرکت نیروهای واگنر به سمت مسکو و عقب‌نشینی آنها از روستوف همراه با این خبر بود که در پی توقف این شورش، با اعلام بخشش فرمانده واگنرها توسط پوتین، وی به همراه نیروهای تحت امرش به بلاروس رفته و با اشاره‌ای تلویحی به شورش مذکور اعلام کرده بود: «واگنرها باید همچنان در اوج آمادگی بمانند تا برای بازگشت به خطوط اصلی جنگ اوکراین کاملا مهیا باشند و نیروهای خود را تنها هنگامی به اوکراین باز خواهند گرداند که اطمینان یابد «جان و تجربه آنها تباه» نشود».
پریگوژین ساده‌لوح!
بعد از گذشت مدتی ظاهرا پوتین، پریگوژین مُتمرد را بخشید و حتی در یک مراسم رسمی با او دیدار کرد، اما بنظر می رسد: ناگهان شد، آنچه قرار بود، بشود! بعد از اندک زمانی از شورش گروه واگنر در روسیه و اعلام عفو آنان توسط پوتین، اخبار حاکی از آن است که یوگنی پریگوژین، بنیانگذار و فرمانده سابق واگنر، در تاریخ ۲۳ اوت ۲۰۲۳، هدف شلیک پدافند هوایی روسیه قرار گرفت و به همراه ۹ سرنشین دیگر این جت، کشته شدند.
بر اساس نظر برخی از فعالان سیاسی، پس از شورش نیروهای تحت رهبری پریگوژین، رهبران غربی بارها تأکید کردند که در کار ولادیمیر پوتین بخشش معنا ندارد و او به زودی رهبر گروه واگنر را هدف انتقامجویی خود قرار می‌دهد و به تیر غیب گرفتار می‌سازد. با کشته شدن سرآشپز سابق پوتین و همراهانش در سقوط هواپیما، تحقق این گمانه زنی ها، قوت گرفته است: «این هم که از مورد پریگوژین! غربی‌ها هم به او هشدار دادند که به وعدهٔ بخشش پوتین اعتماد نکند، وگرنه عزرائیل در انتظار اوست. گوش نکرد و نتیجه‌اش را دید!»
با توجه به روحیهٔ پوتین، این پیش‌بینی ها چندان هم عجیب نبود، آنچه در این میان مجهول بود، اینکه پریگوژین پس از سال‌ها هم‌نشینی و همکاری با پوتین، این نکتهٔ ساده را درنیافته بود و با اعتماد به قول و وعدهٔ رهبر کرملین و یار دیرینه اش لوکاشنکو، ساده‌لوحانه خود را در معرض انتقامجویی آنان قرار داد و جانش از دست رفت.
گویا حرف غربی‌ها دربارهٔ رفتار و روحیات پوتین بیشتر صادق بود تا گفتارِ شخص خودش! در خصوص حمله به اوکراین نیز غربی‌ها مدام اعلام کردند: که او مصمم به حمله به اوکراین است، اما خودش بارها انکار کرد، با این حال، آنچه در روی زمین رخ داد، حملهٔ گسترده به اوکراین بود.
جالب توجه است که مشهورترین مخالفین پوتین که مثل پریگوژین به تیر غیب گرفتار شدند، تعدادشان کم نیست! چهره هایی همچون -الکساندر لیتویننکو، مامور سابق KGB و منتقد صریح پوتین، در سال ۲۰۰۶ در سن ۴۳ سالگی پس از نوشیدن چای سبز مملو از پلونیوم-۲۱۰، یک ایزوتوپ رادیواکتیو کمیاب و قوی، در هتل میلینیوم لندن درگذشت.
– الکسی ناوالنی، برجسته‌ترین رهبر اپوزیسیون روسیه، پس از مسمومیت در سیبری با آنچه کارشناسان غربی به این نتیجه رسیدند که عامل اعصاب نظامی نوویچوک بوده، در آگوست ۲۰۲۰ برای معالجه پزشکی به آلمان منتقل شد. روسیه هرگونه دخالت در این موضوع را رد کرده است. ناوالنی به دلیل بازگشت داوطلبانه به روسیه در سال ۲۰۲۱ مورد تحسین در سراسر جهان قرار گرفت. او بلافاصله پس از ورود به روسیه دستگیر شد. او اکنون مجموعاً ۱۱ نیم سال را به دلیل کلاهبرداری و اتهامات دیگری که به گفته او ساختگی هستند، در زندان گذرانده است و به تازگی ۱۹ سال دیگر به دوران حبس او اضافه شده است.
– سرگئی اسکریپال و دخترش یولیا، یک مامور دوجانبه سابق روسی که اسرار اطلاعاتی را به اطلاعات بریتانیا منتقل کرده بود، در مارس ۲۰۱۸ روی نیمکتی بیرون یک مرکز خرید در شهر کلیسای جامع سالزبری انگلیس بیهوش پیدا شدند. آنها در شرایط وخیم به بیمارستان منتقل شدند. مقامات انگلیسی گفتند که با نوویچوک، گروهی از عوامل اعصاب که توسط ارتش شوروی در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ ساخته شده بود، مسموم شده‌اند. هر دو به طور معجزه آسایی جان سالم به در بردند. روسیه هرگونه نقشی در این مسمومیت را رد کرده و گفته است که بریتانیا هیستری ضد روسیه را دامن می‌زند.
– ولادیمیر کارا-مورزا، یک فعال اپوزیسیون روسی گفت: در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۷ تلاش‌هایی برای مسموم کردن او انجام شده است. طبق گزارش‌های پزشکی که رویترز مشاهده کرد، یک آزمایشگاه آلمانی بعداً مقادیر بالایی از جیوه، مس، منگنز و روی را در بدن او پیدا کرده است. مسکو دخالت خود را رد کرد.
– الکساندر پرپیلیچنی، مرد ۴۴ ساله روسی پس از اینکه در نوامبر ۲۰۱۲ برای پیاده روی روزانه خارج شده بود، در نزدیکی خانه مجلل خود در یک ملک اختصاصی در خارج از لندن پیدا شد. الکساندر پرپیلیچنی در سال ۲۰۰۹ پس از کمک به تحقیقات سوئیسی در مورد طرح پولشویی روسیه به بریتانیا پناهنده شد. مرگ ناگهانی او این احتمال را ایجاد کرد که او ممکن است به قتل رسیده باشد.
– ویکتور یوشچنکو، رهبر اپوزیسیون اوکراین در آن زمان، در جریان مبارزات انتخاباتی ریاست‌جمهوری سال ۲۰۰۴ که در آن با یک بلیت طرفدار غرب در برابر نخست‌وزیر طرفدار مسکو، ویکتور یانوکوویچ شرکت کرد، مسموم شد. او گفت که هنگام صرف شام در خارج از کیف با مقامات سرویس امنیتی اوکراین دیدار داشته و بعد از آن مسموم شده است. روسیه هرگونه دخالت در این موضوع را رد کرد. مشخص شد که بدن او ۱۰۰۰ برابر بیشتر از حد معمول دیوکسین دارد. صورت و بدنش در اثر این مسمومیت بهم ریخته و پس از آن ده‌ها عمل جراحی انجام داد.
– آنا پولیتکووسکایا، روزنامه نگاری که در مورد نقض حقوق بشر گزارش می‌داد، در ۷ اکتبر ۲۰۰۶ پس از بازگشت از سوپرمارکت به خانه در خارج از آپارتمان خود در مسکو به ضرب گلوله کشته شد. قتل پولیتکوفسکایا، ۴۸ ساله، مادر دو فرزند، خشم غرب را برانگیخت و بر نگرانی‌ها در مورد خطرات برای خبرنگارانی که در روسیه کار می‌کنند صحه گذاشت.
– بوریس نمتسف، یک سیاست‌مدار و دانشمند اهل روسیه بود. او در دهه ۱۹۹۰ و همزمان با دوران ریاست جمهوری بوریس یلتسین، از معاونان نخست‌وزیری روسیه بود. با روی کار آمدن ولادیمیر پوتین، به منتقد جدی وی تبدیل شد و در سن ۵۵ سالگی در مسکو در نزدیکی کاخ کرملین به ضرب گلوله افراد ناشناس به قتل رسید. برخی رسانه‌ها معتقدند که احتمالاً دستور قتل وی را شخص ولادیمیر پوتین صادر کرد. او از منتقدین مشهور و صریح پوتین بود. نمتسف یک هفته قبل از مرگش ابراز نگرانی کرده بود که ممکن است پوتین او را به قتل برساند.
– سرگئی مگنیتسکی، یکی از وکلا و منتقدان فساد دولتی روسیه که در زندانی در مسکو درگذشت نیز به چشم می‌خورد. مگنیتسکی در نامه‌هایی که از زندان برای مادرش ارسال کرد از حبس شدن داخل سلولی شلوغ در یکی از زندان‌های مسکو و بیماری کشنده خود و بی توجهی به مسئولان به بیماری اش انتقاد کرده بود.
– استانیسلاو مارکلوف، وکیل برجسته و فعال در حقوق بشر بود که توسط فردی ناشناس به ضرب گلوله به قتل رسید. با تلاش وی یوری بودانف سرهنگ ارتش روسیه به جرم تجاوز و قتل خیدا کانگایوا (دختر ۱۸ ساله چچنی) به ده سال حبس محکوم شده بود. برخی محافل معتقدند که تلاش‌های او برای محکومیت این سرهنگ مشهور ارتش روسیه باعث خشم کرملین شده بود.
نام هفت قربانی لیست مذکور در گزارش رویترز آمده است، اما نام سه نفر بعدی در گزارش اخیر رویترز نیست و از سایر منابع به دست آمده است. در برخی لیست‌ها نام افراد دیگری هم ذکر شده است.
در ماه های اخیر، کشته شدن شمار قابل توجهی از الیگارش های روسی که مخالفِ جنگ اوکراین بوده اند، خود گواهی روشنی بر این مساله بوده که دولت روسیه و هسته های سختِ قدرت در آن، بعضا در ارسال پیام های واضح و صریح به مخالفان خود نیز هیچ رودربایستی را ندارند. این مساله تا بدانجا پیش رفته که پس از کشته‌شدن مشکوک چند الیگارش شناخته شده روسی نظیر سلطان صنعت تولید سوسیس و کالباس این کشور در هندوستان، نشریه آتلانتیک درتیتری کنایه دار می نویسد: “آقای الیگارش، لطفا اندکی از پنجره فاصله بگیر!” کنایه ای که در واقع اشاره به کشته شدن سریالی الیگارش های روسی در نتیجه سقوط از پنجره اقامتگاه هایشان در کشورهای مختلف جهان داشت.
مرگ پریگوژین نیز به شیوه ای که تا حدود زیادی شبیه به ترورهای هدفمند است، حامل پیام های جدی در مورد بسته شدن بیشترِ فضای سیاسی روسیه است. معادله ای که به طور خاص پس از آغاز جنگ اوکراین، روسیه را درگیرِ خود کرده و شاهد تشدید تسلط طیف حامی پوتین بر ابعاد مختلف جریان حکمرانی در روسیه است.
و اما واکنش پوتین به این سانحه هوایی نیز در نوع خود قابل توجه بود که وی با تسلیت به خانواده‌های کشته شدگان گفت: «یوگنی پریگوژین یک تاجر با استعداد بود و تاکید کرد که درباره این سانحه تحقیقات لازم صورت می‌گیرد اما این کار به زمان نیاز دارد. تا جایی که من اطلاع دارم پریگوژین روز قبل از سانحه از آفریقا بازگشت. او با برخی از مقامات رسمی در آنجا ملاقات کرد. قربانیان سقوط هواپیمای واگنر، سهم قابل توجهی در موضوع مشترک ما برای مبارزه با رژیم نئونازی در اوکراین داشته‌اند ما این موضوع را به خاطر می‌آوریم، می‌دانیم و فراموش نمی‌کنیم».
پوتین همچنین با اشاره به شخص پریگوژین، از «مشارکت» او در حمله به اوکراین ستایش کرد، اما گفت که او «اشتباهاتی» داشته است. او مردی با سرنوشتی پیچیده بود که در زندگی خود اشتباهات جدی مرتکب شد، اما نتایج مورد نیاز خود را گرفت». آنچه از سخنان معنادار پوتین برمی آید این است که پریگوژین در حدود و چارچوب اطاعت پذیری از فرامین مطلقه ی مسکو و شخص پوتین در موضوعاتی مانند حمله به اوکراین عملکرد مطلوبی داشته ولی سرنوشت پیچیده ای که برای او رقم خورده، نتایج همان اشتباهات جدی و مورد نیازش بوده است!
گمان بر این است، اینکه پدافند هوایی روسیه هواپیمای پریگوژین را مورد اصابت قرار داده یا یک بمب جاسازی شده در جت شخصی سران واگنرها علت اصلی کشته شدن وی و همراهانش بوده، از موضوعات انحرافی برای مدیریت اذهان مخاطبان بشمار می رود و نکته مهم این است که این اتقاق و کشته شدن پریگوژین یک شوک بزرگ در روسیه ایجاد کرده و توجه جدی به مقولاتی همچون -تئوری انتقام پوتین و کرملین، – کودتای داخلی در واگنر، – مرگ پریگوژین در زمان کودتا علیه پوتین، – سیگنال کرملین به ناآرامی های احتمالی آتی و مخالفان در روسیه و خصوصا – بسته شدن بیشترِ فضای سیاسی روسیه را در پی دارد.
در نهایت، بسیاری بر این باورند که رفته رفته باید شاهد توتالیتر شدنِ بیش از پیش روسیه و سازوکارهای حکمرانی در این کشور باشیم. نوعی حکمرانی که در قالب آن وحشتی ضمنی به طیف ها و گروه های مختلف و به ویژه منتقدان دولت کنونی روسیه منتقل و ابراز می شود و هدفِ اصلی آن نیز تامین منافع طیفی محدود در قدرت است.
