همه چیز درباره سازمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای ؛ آیا ان پی تی جهان را از یک مسابقه تسلیحاتی دیگر نجات داده است…!

یکی از پرسش‌های همیشگی این است که سرنوشت کشورهایی که از این پیمان خارج می‌شوند یا هرگز به آن نپیوسته‌اند چه خواهد بود. این سرنوشت اغلب متفاوت و گاهی غیرمنتظره بوده است. برای مثال، کره شمالی پس از خروج از ان‌پی‌تی در سال ۲۰۰۳ با تحریم‌های سنگین بین‌المللی مواجه شد که اقتصادش را به‌شدت ویران کرد. […]

بزرگنمایی تصویر

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی پیک قلم؛ پیش از آنکه فرانک آیکن، وزیر امور خارجه ایرلند، طرح معروف خود به نام «قطعنامه ایرلندی» را برای جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای در سازمان ملل ارائه کند، کشورهای فرانسه و چین به‌سرعت در حال دستیابی به این سلاح‌ها بودند. پیش از آن‌ها، ایالات متحده در سال ۱۹۴۵ به سلاح هسته‌ای دست یافته بود و اتحاد جماهیر شوروی پس از آمریکا و بریتانیا هم در دهه ۱۹۵۰ موفق شدند خود را به‌عنوان قدرت‌های هسته‌ای به جهان معرفی کنند.

وقتی ایالات متحده در سال ۱۹۴۵ برای نخستین‌بار از بمب اتم علیه شهرهای هیروشیما و ناکازاکی ژاپن استفاده کرد تا این کشور را وادار به تسلیم کند، یک سال بعد، آمریکا که متوجه تلاش کشورهای رقیب برای ساخت سلاح هسته‌ای شده بود، طرحی به نام «طرح باروک» را در سال ۱۹۴۶ به سازمان ملل پیشنهاد داد. این طرح خواستار کنترل بین‌المللی انرژی هسته‌ای و منع گسترش تسلیحات هسته‌ای بود. بااین‌حال، به دلیل مخالفت شوروی، این طرح هرگز در سازمان ملل به نتیجه نرسید.

ایده فرانک آیکن از یک سو و نگرانی‌های جهانی درباره گسترش سلاح‌های هسته‌ای از سوی دیگر، باعث شد سازمان ملل به‌طور جدی‌تری موضوع منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را در دستور کار قرار دهد. در این زمان، حتی قدرت‌های بزرگ جهانی که خود به سلاح هسته‌ای دست یافته بودند، نسبت به ادامه این روند و خطرات آن ابراز نگرانی می‌کردند. این نگرانی‌ها به‌ویژه در دهه ۱۹۶۰ با بحران موشکی کوبا در سال ۱۹۶۲ شدت گرفت. در این بحران، که جهان تا آستانه جنگ هسته‌ای پیش رفت، انگشت‌ها روی ماشه سلاح‌های هسته‌ای قرار داشت. بااین‌حال، به‌صورت معجزه‌آسایی جهان از این فاجعه نجات یافت و اتحاد جماهیر شوروی، که آماده شلیک موشک به سمت آمریکا بود، منصرف شد.

در سال ۱۹۶۲ (۱۳۴۱ شمسی)، سازمان ملل قطعنامه‌ای تصویب کرد که بر اساس آن، کشورهای دارای سلاح هسته‌ای متعهد شدند این سلاح‌ها را به کشورهای غیرهسته‌ای منتقل نکنند. پس از آن، کمیته خلع سلاح سازمان ملل با عضویت ۱۸ کشور تشکیل شد. ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی، که به دلیل رقابت جنگ سرد نگران گسترش سلاح‌های هسته‌ای بودند، از این اقدامات حمایت کردند. بین سال‌های ۱۹۶۵ تا ۱۹۶۸، آمریکا و شوروی پیش‌نویس‌های جداگانه‌ای برای معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای ارائه کردند که سرانجام به شکل‌گیری چارچوب معاهده ان‌پی‌تی (NPT) منجر شد.

ایده اصلی معاهده ان‌پی‌تی این بود که کشورهایی که تا پیش از اول ژانویه ۱۹۶۷ سلاح هسته‌ای آزمایش کرده بودند، یعنی ایالات متحده، اتحاد جماهیر شوروی، بریتانیا، فرانسه و چین، به‌عنوان کشورهای دارای سلاح هسته‌ای شناخته شوند. کشورهای غیرهسته‌ای نیز متعهد شدند که سلاح هسته‌ای تولید نکنند. در مقابل، دسترسی همه اعضا به فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای تضمین شد.

متن نهایی معاهده ان‌پی‌تی در اول ژوئیه ۱۹۶۸ در مجمع عمومی سازمان ملل تصویب شد و برای امضا در اختیار کشورهای علاقه‌مند به عضویت قرار گرفت. این پیمان از ۵ مارس ۱۹۷۰ لازم‌الاجرا شد. هم‌اکنون ۱۹۱ کشور عضو این معاهده هستند، اما چهار کشور دارای سلاح هسته‌ای، یعنی هند، پاکستان، اسرائیل آن را امضا نکردند و کره شمالی، پس از امضا از آن خارج شد.

بر اساس ماده ۳ معاهده ان‌پی‌تی، کشورهای غیرهسته‌ای متعهد شدند توافق‌نامه پادمانی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) امضا کنند. این توافق‌نامه امکان نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای این کشورها را فراهم می‌کند تا اطمینان حاصل شود که فناوری هسته‌ای صرفاً برای مقاصد صلح‌آمیز، مانند تولید انرژی، پزشکی یا کشاورزی، استفاده می‌شود و به سمت تولید سلاح هسته‌ای منحرف نمی‌شود. کشورها موظف‌ شدند گزارش‌های منظمی از فعالیت‌های هسته‌ای خود به آژانس ارائه دهند.

ماده ۴ این معاهده، استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را حق همه کشورهای جهان می‌داند و کشورهای پیشرفته را ملزم می‌کند که فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای را با رعایت الزامات پادمانی به کشورهای غیرهسته‌ای منتقل کنند تا این کشورها بتوانند به انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز دست یابند.

ماده ۸ معاهده به بازنگری پیمان اختصاص دارد و مقرر می‌کند که هر پنج سال یک‌بار کنفرانسی برای ارزیابی اجرای معاهده برگزار شود و پیشنهادهای احتمالی برای بهبود آن ارائه گردد.

ماده ۱۰ نیز به موضوع خروج کشورها از معاهده پرداخته است. کشورها می‌توانند با اعلام کتبی و سه ماه مهلت، از معاهده خارج شوند، مشروط بر اینکه معتقد باشند منافع ملی‌شان به خطر افتاده است. به‌عنوان مثال، کره شمالی در سال ۲۰۰۳ با استناد به این ماده از ان‌پی‌تی خارج شد.

یکی از پرسش‌های همیشگی این است که سرنوشت کشورهایی که از این پیمان خارج می‌شوند یا هرگز به آن نپیوسته‌اند چه خواهد بود. این سرنوشت اغلب متفاوت و گاهی غیرمنتظره بوده است. برای مثال، کره شمالی پس از خروج از ان‌پی‌تی در سال ۲۰۰۳ با تحریم‌های سنگین بین‌المللی مواجه شد که اقتصادش را به‌شدت ویران کرد. یکی از چالش‌های اصلی برای کشورهای غیرعضو ان‌پی‌تی، فشارهای دیپلماتیک و تحریم‌های بین‌المللی است که معمولاً از سوی قدرت‌های بزرگ، مانند ایالات متحده، یا از طریق قطعنامه‌های سازمان ملل اعمال می‌شود. بااین‌حال، کشورهای دیگری مانند هند، پاکستان و اسرائیل که هیچ‌گاه به ان‌پی‌تی نپیوسته‌اند، به دلیل روابط استراتژیک نزدیک با قدرت‌های بزرگ، به‌ویژه آمریکا، کمتر با انتقادات دیپلماتیک یا فشارهای بین‌المللی مواجه شده‌اند.

علاوه بر تحریم‌های بین‌المللی اعمال‌شده توسط سازمان ملل، حملات نظامی نیز گاهی به‌عنوان تهدیدی علیه کشورهای غیرعضو معاهده ان‌پی‌تی (NPT) یا حتی کشورهای عضو آن رخ داده است. برای مثال، در سال ۱۹۸۱، اسرائیل به رآکتور هسته‌ای اوسیراک در عراق حمله و در سال ۲۰۰۷ نیز به رآکتور الکبار در سوریه حمله کرد. اسرائیل، که خود دارای تسلیحات هسته‌ای است و عضو ان‌پی‌تی نیست، بارها با توجیه جلوگیری از دستیابی دیگر کشورها به سلاح هسته‌ای، به کشورهای عضو و غیرعضو این معاهده حمله نظامی کرده است. درست مثل همین اقدامی که علیه ایران کرد و با بهانه هسته‌ای و نقض قوانین بین‌المللی حمله‌ کرد.

هرگونه حمله نظامی به کشورهای عضو یا غیرعضو معاهده ان‌پی‌تی (NPT)، بدون مجوز شورای امنیت سازمان ملل یا خارج از چارچوب دفاع مشروع، طبق ماده ۵۱ منشور سازمان ملل غیرقانونی است. بنابراین، حملات اسرائیل به رآکتور اوسیراک در عراق (۱۹۸۱) و رآکتور الکبار در سوریه (۲۰۰۷) طبق این ماده غیرقانونی بوده است. حمله اخیر اسرائیل به ایران هم، نقض ماده ۵۱ منشور سازمان ملل خواهد بود، و غیرقانونی است.

اما کشورهایی که عضو معاهده ان‌پی‌تی (NPT) نیستند، یک مدل تحریم دیگر هم دارند. آن‌ها از همکاری‌های بین‌المللی در حوزه فناوری هسته‌ای محروم می‌شوند. همان‌طور که گفته شد، یکی از بندهای این معاهده، انتقال فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای از کشورهای پیشرفته به کشورهای غیرهسته‌ای است. برای مثال، هند تا پیش از توافق هسته‌ای با ایالات متحده در سال ۲۰۰۸، به دلیل عدم عضویت در ان‌پی‌تی، از دسترسی به فناوری‌های پیشرفته هسته‌ای محروم بود.

بااین‌حال، یکی از بحث‌برانگیزترین بخش‌های ان‌پی‌تی، ماده ششم این معاهده است که تا امروز عملاً اجرا نشده و پیشرفت موثری در آن حاصل نشده است. این ماده صراحتاً از کشورهای دارای سلاح هسته‌ای می‌خواهد که با حسن نیت مذاکراتی را برای کاهش و در نهایت حذف زرادخانه‌های هسته‌ای خود انجام دهند. این فرآیند باید به‌منظور خلع سلاح کامل و تحت نظارت بین‌المللی صورت گیرد.

تا سال ۲۰۲۵، روند خلع سلاح هسته‌ای معکوس شده و کشورهای هسته‌ای مانند ایالات متحده، روسیه و چین به مدرن‌سازی زرادخانه‌های هسته‌ای خود مشغول‌اند. برای مثال، آمریکا برنامه‌ای چند صد میلیارد دلاری برای ارتقای موشک‌های قاره‌پیما و زیردریایی‌های هسته‌ای خود در نظر گرفته است. چین زرادخانه هسته‌ای خود را به‌گونه‌ای گسترش داده که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ به حدود هزار کلاهک هسته‌ای دست یابد. روسیه نیز بر توسعه تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی و موشک‌های مافوق صوت تمرکز کرده است. این روند نشان‌دهنده عدم تعهد جدی این کشورها به بازدارندگی هسته‌ای و اجرای ماده ششم معاهده ان‌پی‌تی است که خواستار خلع سلاح هسته‌ای است.

یکی از نگرانی‌های جدی پیش‌رو، انقضای پیمان‌های کلیدی مانند پیمان استارت جدید (New START) است که سال‌ها پیش بین ایالات متحده و روسیه امضا شد و در سال ۲۰۲۶ منقضی خواهد شد. با توجه به تنش‌های کنونی در اوکراین، تمدید این پیمان بعید به نظر می‌رسد. علاوه بر این، پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد (INF) در سال ۲۰۱۹ رسماً فروپاشید و پیمان آسمان‌های باز (Open Skies) نیز که بین کشورهای مختلف امضا شده بود، تضعیف شده است. به نظر می‌رسد کشورهایی که معاهده ان‌پی‌تی (NPT) را تدوین و امضا کردند و خود قدرت‌های هسته‌ای هستند، جهان را به مرحله‌ای سوق داده‌اند که خطر یک مسابقه تسلیحاتی جدید را به دنبال دارد.

نیاز به انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز در سراسر جهان به‌طور فزاینده‌ای در حال افزایش است. تولید برق از طریق انرژی هسته‌ای، به‌عنوان یک منبع پاک با مصرف کمتر منابع طبیعی، مزایای فراوانی دارد و می‌تواند نیاز کشورهای در حال توسعه به برق، که یکی از پایه‌های اصلی پیشرفت است، را تأمین کند. برای مثال، فرانسه حدود ۷۰ درصد از برق خود را از انرژی هسته‌ای تأمین می‌کند و آمریکا در این زمینه پیشگام است.

در پزشکی هسته‌ای، ایزوتوپ‌های رادیواکتیو در تصویربرداری و تشخیص بیماری‌هایی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی و تیروئیدی نقش مهمی دارند. پرتودرمانی نیز با استفاده از اشعه‌های تولیدشده توسط مواد رادیواکتیو در درمان سرطان مؤثر است.

در کشاورزی، پرتوهای هسته‌ای برای ایجاد جهش‌های ژنتیکی در بذرها، مبارزه با آفات و افزایش مقاومت در برابر خشکسالی کاربرد دارند. فناوری هسته‌ای می‌تواند حشرات مضر، مانند مگس‌های میوه‌خوار را عقیم کند و نیاز به سموم شیمیایی را کاهش دهد.

در صنعت، انرژی هسته‌ای کاربردهای گسترده‌ای دارد. در باستان‌شناسی، تکنیک‌هایی مانند کربن-۱۴ برای تعیین قدمت آثار باستانی استفاده می‌شوند. همچنین، در حفاظت از محیط زیست، فناوری هسته‌ای به کاهش آلودگی و مدیریت پایدار منابع کمک می‌کند. به این ترتیب، انرژی هسته‌ای به یکی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین نیازهای بشر در حوزه‌های مختلف تبدیل شده است. نیازی که کشورها در چند و چون موفقیت‌های جهانی ان پی تی بین بودن و نبودن آن سردرگم مانده‌‌اند.

منبع: عصر ایران

انتهای پیام/.

برچسب های :

#آژانس بین المللی انرژی اتمی