الف- بحران اقتصادی جاری در ترکیه: ترکیه این روزها شاهد بحران و رکود شدید اقتصادی بصورت مصادیق ذیل است: کاهش شدید و روز افزون نرخ لیره ترکیه در مقابل ارزهای معتبر جهانی، افزایش نرخ بیکاری، تورم، بی ثباتی مدیریتی در اقتصاد، افزایش بدهی های داخلی و خارجی بخش های خصوصی و دولتی، وارد شدن به فهرست خاکستری FATF، سقوط شاخص های بورس، کسری تراز پرداختی، کسری بودجه، کاهش رشد اقتصادی، کاهش درآمد سرانه، کاهش ذخائر ارزی و مقابله با عوارض اقتصادی ناشی از پاندمی کرونا. در حالیکه تداوم بحران اقتصادی ترکیه اینک بصورت بحران سیاسی نمود یافته است پیش بینی می شود این بحران حتی وارد تنش های اجتماعی و امنیتی هم بشود.
ب- نشانه های نقش غرب در بحران اقتصادی ترکیه:
ب-۱- نقش غرب در پیشرفت اقتصادی ترکیه: هر چند ترکیه طی سالها و دهه های گذشته همواره شاهد انواع بحران های اقتصادی بوده است ( نظیر بحران های اقتصادی در دهه های ۸۰ و ۹۰ میلادی و بحران های اقتصادی در اوائل قرن حاضر) ولی کشورهای غربی و نهادهای مالی بین المللی، نقش مهم و پررنگی در حل مشکلات اقتصادی ترکیه در دهه های گذشته ایفا کردند چنانکه فرضا غربی ها پس از وقوع دو زمین لرزه وحشتناک در ترکیه در اوائل قرن حاضر که منجر به نابودی زیرساخت های این کشور شد با انجام سرمایه گذاری خارجی در ترکیه و ارائه برنامه اقتصادی به این کشور، کمک زیادی به بهبود اوضاع اقتصادی ترکیه کردند؛ علاوه بر آن غربی ها تا قبل از سال ۲۰۱۶ از جمله تامین کنندگان اصلی ورود سرمایه خارجی به ترکیه بودند چنانکه غربی ها تا قبل از زمان یاد شده دست کم ۱۲۰ میلیارد دلار سرمایه به ترکیه فرستادند. در همین رابطه رشد قابل توجه بخش جهانگردی در ترکیه مدیون کمک و حمایت غربی ها بوده است.
ب-۲- نقش غرب در بحران جاری اقتصادی در ترکیه: در حالی که رشد و پیشرفت اقتصادی در ترکیه طی سال های گذشته، مرهون کمک و حمایت های همه جانبه غرب در ارائه مشورت و ارسال سرمایه و جهانگرد به ترکیه همچنین خرید کالا از ترکیه بوده ولی ویژگی بارز بحران اقتصادی فعلی که از سال ۲۰۱۸ شروع شده عبارتست از انطباق زمانی این بحران با تشدید تنش در روابط ترکیه با غرب همچنین ایفای آشکار نقش غرب در تشدید بحران اقتصادی ترکیه. ترکیه تا قبل از سال ۲۰۱۸ با برخی مشکلات ناامنی ناشی از تروریسم مواجه بود تا اینکه مشکلات این کشور به تدریج از سال ۲۰۱۸ به بعد بصورت مشکلات اقتصادی تغییر جهت یافت.
کسی فراموش نمی کند که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری وقت آمریکا در سال ۲۰۱۸ ترکیه را تهدید کرد که قادر است در عرض یک شب این کشور را به خاک سیاه بنشاند. اینک تنش در روابط ترکیه به عنوان عضو ناتو با آمریکا به حدی شدید شده که نه تنها ترکیه بخاطر خرید سامانه دفاع موشکی اس- ۴۰۰ از روسیه زیر تحریم کاتسا قرار گرفته است بلکه برخی نمایندگان کنگره در مخالفت با واگذاری جنگنده های اف- ۱۶ به ترکیه با ارسال نامه به رئیس جمهور آمریکا از ترکیه به عنوان خطری برای آمریکا و متحدانش یاد کرده اند.
در حالی که اوضاع اقتصادی ترکیه هنوز در مقایسه با بسیاری از کشورهای دنیا خوب است و اقتصاد ترکیه فاصله بسیار زیادی با فروپاشی و بحران دارد همچنین در حالی که برنامه کاهش نرخ بهره در دستور کار سیاست اقتصادی بسیاری از کشورهای دنیا قرار گرفته است و قبلا همین سیاست سبب رشد اقتصادی در ترکیه شده بود ولی موضع گیری های سیاسی تند و مخرب مسئولان کشورهای غربی علیه ترکیه و بدتر از آن شانتاژ و تبلیغات شدید رسانه های غربی در ارائه تصاویر بحرانی از اقتصاد ترکیه خودبخود زمینه ساز فضای روانی جهت بروز بحران های واقعی در این کشور خواهد شد.
احزاب و گروه های مخالف در ترکیه صرفا برای تخطئه حاکمان فعلی و تلاش برای دستیابی به قدرت، سرگرم تبلیغات علیه اوضاع جاری در ترکیه هستند علاوه بر آن رسانه ها و افکار عمومی در دیگر کشورها نیز غالبا بخاطر انواع و اقسام دلخوری هائی که از حزب عدالت و توسعه اردوغان در فضای دارند، از بروز بحران در ترکیه استقبال می کنند.
در توضیح نقش غرب در بروز مشکلات اقتصادی در ترکیه همچنین می توان به موارد دیگری نظیر تبلیغات منفی نهادهای مالی بین المللی و ارگان های اطلاع رسانی اقتصادی و شاخص گزاری در غرب علیه اقتصاد ترکیه، اقدام غربی ها در خارج کردن برخی سرمایه گذاری های کلان از ترکیه، تشدید محدودیت ها بر سر واردات از ترکیه در بازارهای آمریکائی و اروپائی، شکایت غربی ها از ترکیه در سازمان تجارت جهانی و مخصوصا نقش مخرب بانک جی.پی.مورگان و صندوق بین المللی پول در بحران اقتصادی ترکیه اشاره کرد. نقش مخرب بانک ها و موسسات مالی غربی علیه اقتصاد ترکیه به گونه ای بوده است که کارشناسان مستقل اقتصادی در ترکیه به لزوم ایجاد محدودیتهای شدید برای فعالیت و دخالت بانک های خارجی در نظام پولی و مالی ترکیه توصیه کرده اند.
مثلا بانک جی. پی. مورگان در ترکیه از طریق انعقاد قراردادهای مدت دار سوآپ ارزی اقدام به دخالت در بازار ارز ترکیه و کاهش ارزش لیره ترکیه می کند. جی.پی.مورگان قبلا بصورت مکرر از طرف بانک مرکزی ترکیه توبیخ و جریمه شده چنانکه بانک مرکزی ترکیه در پی محدود کردن سقف ارزی چنین قراردادهائی است.
در حالی که صندوق بین المللی پول در بحران های مالی و اقتصادی سال های دور گذشته در ترکیه، نقش کمک کننده و مشاور امین مالی ایفا کرده بود ولی دولت ترکیه در بحران جاری اقتصادی در این کشور پس از پی بردن به نقش مخرب این صندوق، اقدام به تعطیلی دفتر صندوق بین المللی پول در ترکیه و توقف اجرای برنامه های این صندوق کرد.
با نظرداشت جایگاه ویژه کشورهای غربی به عنوان مقصد صادرات ترکیه طبیعتا اهمیت اعمال محدودیت در این کشورها (مخصوصا آمریکا) بر واردات از ترکیه به خوبی گویای نقش مخرب غرب در بحران اقتصادی ترکیه است.
ج- تشدید اختلافات ترکیه با غرب:
ج-۱- مهمترین موضوعات اختلافی ترکیه با غرب:
ذیلا به برخی از مهمترین موضوعات و محورهای حاد اختلافی میان ترکیه و غرب اشاره می شود:
– حمایت دولت و مردم ترکیه از قضیه فلسطین و قدس شریف.
– تنفر گسترده مردم و افکار عمومی و احزاب سیاسی در ترکیه از آمریکا و اسرائیل. در نظرسنجی های اخیر تقریبا ۷۰% مردم ترکیه، آمریکا را دشمن ترکیه دانسته اند.
– تقویت قابل توجه ملی گرائی و اسلامگرائی در لایه های مختلف سیاسی و اجتماعی ترکیه.
– چرخش ترکیه از گرایش و رویکرد عضویت در اتحادیه اروپا به سمت شرق و اسلامگرائی.
– آغاز وخامت در روابط ترکیه با آمریکا پس از آشکار شدن نقش نظامیان آمریکائی مستقر در پایگاه هوائی اینجرلیک در کودتای ۲۰۱۶ علیه اردوغان.
– تهدیدهای آشکار بایدن رئیس جمهور آمریکا در مواخذه رئیس جمهور ترکیه.
– اختلافات ترکیه با آمریکا بر سر قضایای خرید سامانه دفاع موشکی اس- ۴۰۰ از روسیه، لغو طرح تولید مشترک جنگنده های اف- ۳۵ میان ترکیه و آمریکا و موانع واگذاری جنگنده های اف-۱۶ به ترکیه.
– بهانه های حقوق بشری غرب علیه ترکیه.
– موارد مکرر بروز تنش شدید در روابط دیپلماتیک ترکیه با غرب نظیر تهدید اردوغان به اخراج سفرای غربی از ترکیه.
– انتقاد غرب از ترکیه بخاطر نزدیکی آنکارا به ایران و روسیه و کمک ترکیه به ایران در دور زدن تحریمهای ظالمانه.( اعلام جرم آمریکا علیه هالک بانک)
– انتقاد غرب از ترکیه بخاطر حمایت از اسلامگرائی در منطقه و متقابلا انتقاد ترکیه از آمریکا بخاطر تجهیز و حمایت از گروههای تجزیه طلب کرد در ترکیه و سوریه.
– انتقاد غرب از ترکیه بخاطر مساله قبرس.
– اقدام آمریکا و فرانسه در انعقاد قراردادهای راهبردی نظامی و امنیتی با یونان جهت مهار بلکه تشدید فشارهای حداکثری علیه ترکیه نظیر اقدام آمریکا در استقرار پایگاه نظامی دده آغاج در ۴۵ کیلومتری مرز یونان با ترکیه.
– حمایت یکپارچه غرب از مواضع یونان در اختلافات مرزی ترکیه با یونان در آبهای شرق مدیترانه.
– اقدام غرب در راه اندازی ائتلاف کواد در غرب آسیا متشکل از آمریکا، اسرائیل، هند و امارات جهت تقویت مهار ایران، پاکستان و ترکیه.
– اختلافات ترکیه با غرب بخاطر دخالتهای نظامی ترکیه در سوریه، عراق و لیبی.
– بدگمانی شدید دولت و مردم ترکیه نسبت به نقش اسرائیل و غرب در فاجعه آتش سوزی های گسترده اخیر ترکیه همچنین آسیبهای زیست محیطی علیه سواحل ترکیه.
ج-۲- اقدامات سخت افزارانه غرب علیه ترکیه:
دو قرارداد منعقده نظامی- راهبردی میان آمریکا و فرانسه با یونان از جمله مصادیق اقدامات سخت افزارانه غرب علیه ترکیه قلمداد می شود. محتوای این دو قرار داد حاکی از برنامه ریزی بلندمدت غرب علیه ترکیه بلکه باقی ماندن شکاف و اختلافات میان غرب با ترکیه برای مدت زمان طولانی است؛ اختلافاتی که بعید نیست در آینده ابعاد و دامنه های تازه ای پیدا بکند.
ج-۲-۱- توافقنامه مشارکت راهبردی فرانسه و یونان:
محتوای توافقنامه مشارکت راهبردی فرانسه و یونان، نظامی- امنیتی و هدف آن ترکیه است. در این توافقنامه غیر از فروش حجم عظیمی سلاح از فرانسه به یونان، بند کمک دفاعی متقابل در صورت مواجهه هر طرف با حمله مسلحانه علیه هر طرف گنجانیده شده است. به عبارت دیگر این توافقنامه محدودیت تعهدات ناتو را ندارد بصورتیکه اگر هر یک از طرفین از جانب اعضای ناتو یا غیر عضو ناتو مورد حمله واقع شود این بند فعال خواهد شد. بند کمک دفاعی متقابل در این پیمان بر خلاف پیمان ناتو حتی حمله به یکی از طرفین متعاهد در خارج از جغرافیای آن کشور را هم در بر می گیرد. این نوع تعهد به دفاع متقابل، بی سابقه و حتی فراتر از تعهدات اعضای ناتو و اتحادیه اروپا به همدیگر است.
ج-۲-۲- توافقنامه دفاعی آمریکا و یونان:
طبق توافقنامه مزبور، آمریکا علاوه بر فروش سلاح های پیشرفته مثل جنگنده اف- ۳۵ به یونان به ارزش ۱۰ میلیارد دلار همچنین اقدام به احداث پایگاه نظامی در دده آغاج یعنی ۴۵ کیلومتری مرز یونان با ترکیه کرده است. آمریکا و یونان مشترکا علت انتخاب دده آغاج را انتخاب منطقه ای برای دور زدن تنگه ها در زمان اضطرار برای اقدام علیه ترکیه اعلام کرده اند.
دو توافقنامه اخیر الذکر بدون تردید جهت تقویت فشارهای حداکثری علیه ترکیه و به موازات اعمال انواع تحریم ها علیه این کشور منعقد شده است. مسئولان دفاعی ترک یکی از علل وادار شدن ترکیه به ایجاد زیرساخت های صنایع دفاعی مستقل مثل ساختن انواع پهبادهای پیشرفته را اطمینان ترکیه نسبت به هدف گرفته شدن از جانب غرب در آینده و عدم اطمینان بابت دریافت سلاح از غرب در شرایط سخت جنگ و تحریم عنوان کرده اند.
د- برآورد تداوم فشارهای حداکثری غرب علیه ترکیه:
امروزه بسیاری از صاحبنظران و اندیشکده های سیاسی در ترکیه و دیگر نقاط جهان به این قناعت رسیده اند که صرفنظر از حکومت کنندگان در ترکیه ، فشارهای غرب علیه ترکیه بلکه راهبرد مهار ترکیه از جانب غرب ادامه خواهد یافت. به باور این صاحبنظران حتی تمامیت ارضی ترکیه از جمله اهداف غرب در منطقه است. این قبیل صاحبنظران با استناد به ریشه گرفتن خصومت با غرب در ذهن و افکار عمومی مردم و نخبگان در ترکیه از یکسو و قرار گرفتن ترکیه در فهرست سیاه تنبیهی غرب از سوی دیگر معتقدند که زین پس مشکل غرب با ترکیه صرفا محدود به اردوغان و حزب متبوع او نخواهد شد بلکه از این به بعد تخریب کشور ترکیه تبدیل به هدف غرب شده است.
و- ایران و فشار غرب بر ترکیه:
بدون تردید هزینه های سنگینی که ترکیه مجبور به پرداختن آنها شده است ناشی از استقلال طلبی است. با وجود دلخوری های زیادی که در ایران بخاطر رفتارها و عملکردهای آقای اردوغان و حزب متبوع وی مخصوصا در سوریه بوجود آمده است ولی جمهوری اسلامی ایران در فتنه کودتای آمریکائی علیه دولت منتخب ترکیه در سال ۲۰۱۶ با قدرت در کنار ترکیه ایستاد.
هر چند تجربه ثابت کرده است که به هیچ وجه نمی توان اعتماد کاملی به جریان های اخوانی نظیر حزب عدالت و توسعه داشت ولی بنا به دلائل ذیل لازم است ایران در مناقشات آتی ترکیه با غرب، فارغ از اینکه چه کسانی بر ترکیه حکومت کنند حتما با قدرت و قوت در کنار ترکیه باقی بماند.
– مرزهای ایران و ترکیه طی صدها سال گذشته از امن ترین و باثبات ترین مرزها بوده است.
– ترکیه رقیب ایران است نه دشمن ایران در حالیکه غرب همزمان دشمن وجودی ایران، ترکیه و جهان اسلام است.
– ترکیه عمق راهبردی ایران در مقابل غرب است. جهان اسلام هنوز تاوان فروپاشی عثمانی پس از جنگ جهانی اول را می دهد ؛ در نتیجه وارد آمدن ضربه به ترکیه عوارض ژئوپولیتیک نامطلوبی برای ایران و جهان اسلام خواهد داشت.
– ترکیه در سخت ترین شرائط فشارهای تحریمی علیه ایران و با وجود درخواستهای مکرر غرب از آنکارا ولی حاضر به قطع همکاری با ایران نشد.
– ترکیه ضعیف و وابسته به آمریکا نظیر مصر و سعودی و امارات به زیان ایران است در حالیکه طی چند سال اخیر ترکیه مستقل بنفع ایران بوده است.
– مشکلات ترکیه با ایران بمراتب کمتر از مشکلات ترکیه با روسیه و چین است . مهمترین مشکلات ایران و ترکیه مساله سوریه و تا حدودی آذربایجان بوده است در حالیکه ترکیه با روسیه مخصوصا در دریای سیاه مشکلات ژئوپولیتیک تاریخی داشته است.
– ایران و ترکیه ناخودآگاه هدف ائتلافهای آمریکا ساخته در منطقه قرار گرفته اند.
– رسانه های ایرانی در پردازش مسائل ترکیه لازم است بابت هدف گرفته شدن ترکیه توسط غرب هوشیاری لازم را داشته باشند.
نویسنده: سید قاسم ذاکری، کارشناس روابط بین الملل
پایگاه خبری تحلیلی پیک قلم به نقل از دیپلماسی ایرانی
