رقابت چین و آمریکا یا تلاشی در جهت ایجاد تهدیدات امنیتی و اقتصادی برای ایران

بزرگنمایی تصویر

نقش کشورهای منطقه در این بازی جدید چیست؟

به قلم دکتر حسین کلهر، کارشناس مسائل منطقه ای

خبر سقوط کابل و به تبع آن دولت قانونی افغانستان بدست شبه نظامیان طالبان در بعدظهر روز یکشنبه بیست چهارم مرداد ماه ۱۴۰۰ را باید نقطه ی عطفی در تاریخ تحولات داخلی افغانستان و تغییر معادلات منطقه ایی غرب اسیا به حساب آورد. تحولاتی که به زعم بسیاری از کارشناسان، نقش غیرقابل انکار خود را در تحولات اقتصادی و استراتژیک نظام بین الملل باقی خواهد گذاشت! واقعیت اینکه پدیده ی ظهور و بروز طالبان جدید از دو سال گذشته و در دولت دونالد ترامپ در ایالات متحده رقم خورد. زمانیکه ترامپ اعلام کرد که قصد دارد نیروهای آمریکایی را در راستای یک سیاست منطقه ایی از افغانستان خارج نماید. اجرای این طرح مهم، به زلمای خلیل زاد، سفیر افغانی الاصل و اسبق ایالات متحده در این همسایه ی مهم شرقی ما واگذار شده بود. ایده ایی که به عنوان میراثی از دولت ترامپ به بایدن دموکرات رسید و چنان شد که امروز شاهد آنیم.
نگارنده هفته ی گذشته در خصوص نقش و جایگاه افغانستان در منطقه و لزوم اتخاذ سیاستهای واقع گرایانه ی ایران در قبال تحولات داخلی این کشور، مطالبی را در قالب یک مقاله تشریح نمود و راهکارهای ۵ گانه ایی را برای پیشگیری از بروز شرایط اینچنینی در افغانستان مطرح ساخت، که در همین گروه مجازی نیز انتشار یافت.
اما امروز با سقوط دولت رسمی افغانستان و تصرف کابل بدست طالبان، بازی وارد مرحله ی پیچیده تری شده و اثرات چنین تحولاتی را به معادلات منطقه ایی و بین المللی کشانده است. در حقیقت ماجرای روی کارامدن مجدد طالبان در افغانستان، همراه با پیامدهای پیچیده و حساسی ست که اگر نقش و هدف هر یک از بازیگران منطقه ایی و بین المللی در تحولات امروز افغانستان تبیین نشود، پیامدها و تهدیدات متنوعی در حوزه های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و حتی امنیتی برای ایران اسلامی خواهد داشت. ایرانی که امروز به عنوان مخالف اصلی سیاستهای زیاده خواهانه ی آمریکا در منطقه ی خاورمیانه، غرب آسیا و دیگر نقاط استراتژیک جهان مطرح است و در راستای دکترین انقلاب اسلامی، اقدامات بازدارنده ی متعددی در قبال طرح ها، نقشه ها و حتی ترفندهای امپریالیسم جهانی به سرکردگی آمریکا به عمل آورده است.
با این مقدمه می توان تحولات فعلی افغانستان را در دو برش بین المللی و منطقه ایی تشریح و نقش و جایگاه ایران را در هر یک از این بخشها بدرستی تبیین نمود.
در سطح بین المللی نمی توان بازی بزرگ قدرتهای برتر اقتصادی جهان یعنی آمریکا و چین را در تحولات افغانستان نادیده گرفت. تحولاتی که در بستر شکست ارتش ۳۰۰ هزار نفری دولت قانونی افغانستان از نیروهای شبه نظامی ۶۰ هزار نفری طالبان رقم خورد و بوضوح نشان داد، حمایت پشت پرده ی ایالات متحده در روند روی کارآمدن مجدد طالبان در این کشور انکارناپذیر است. حتی وجود نیروهای نفوذی و همراه با طالبان در داخل ارتش دولتی افغانستان نیز دور از انتظار نیست…! ( اگر به روند شکل گیری ارتش افغانستان پس از سقوط ۲۰ سال پیش طالبان در افغانستان بنگریم، می بینیم ک روند جذب نیرو و سربازگیری در ارتش این کشور بدون هیچگونه ملاحظات امنیتی و سیاسی و به قولی بدون گزینش همراه بوده و سنگ بنای شکست امروز را از دو دهه پیش در ارتش افغانستان بنا نهاده است.) هرچند که حمایت همه جانبه ی اشرف غنی، رییس جمهور قانونی افغانستان از جولان طالبان در داخل افغانستان، خود هیچ شک و شبهه ایی را برای نقش افرینی آقای غنی در طرح جدید امریکا در افغانستان باقی نمی گذارد و خوش امدگویی این رییس جمهور فراری به نیروهای طالبان که وارد ارگ ریاست جمهوری کابل شدند، نیز در همین راستا قابل تحلیل است؟!
با این توضیح سئوال اساسی اینجاست که آمریکا با خروج نیروهای خود بدنبال چیست و چه اهدافی را دنبال می کند؟ در پاسخ به این سئوال باید گفت که هدف آمربکا از خروج نیروهایش از افغانستان که منجر به روی کارآمدن طالبان همراه با یک امارت اسلامی شد، دو نوع هدف عمده را دنبال می کند که هر یک از این دو خود به اهداف زیرشاخه ایی متعددی تقسیم می شود.

نخست رقابت ژئوپلتیک و اقتصادی ایالات منحده با قدرت نوظهور جهان یعنی چین است. چین امروز نفوذ اقتصادی و ژئوپلتیک عمیقی در افغانستان و دیگر کشورهای منطقه ی غرب آسیا از جمله پاکستان دارد. از طرفی پاکستان همین روابط را با ایالات متحده دارد. بی شک تداوم فعالیت دولت قانونی افغانستان که امروز یکشنبه ، ۲۴ مردادماه ۱۴۰۰ بدست طالبان سقوط کرد، نمی توانست منافع اقتصادی و امنیتی ایالات متحده را در قبال چین فراهم نماید و این ماموریت مهم از این پس به امارات اسلامی افغانستان به ریاست گروههای شبه نظامی طالبان داده شده است! با این توصیف باید پیش بینی کرد که امارات اسلامی طالبان در افغانستان، از این پس، دو سیاست مختلف و متناقضی را در حوزه ی داخلی و خارجی این کشور بازی خواهد کرد:
یکی اینکه به حفاظت از ایدئولوژی افراطی خود در روند اداره ی امور داخلی افغانستان بپردازد و به نوعی بر مردم خود طبق دیدگاه مذهبی و ایدئولوژیکش سخت بگیرد که امروز فرار بخش زیادی از مردم افغانستان بسوی مرزهای این کشور و درخواست پناهندگی به کشورهای همسایه، موید همین موضوع است.
دوم اینکه یک رویه ی تعاملی و هدایت شده از سوی آمریکا در عرصه ی سیاست خارجی در پیش بگیرد تا زمینه های حفظ منافع اقتصادی، امنیتی و ژئوپلتیک ایالات متحده، در منطقه فراهم شود….؟!
در این صورت فشارهای اقتصادی و امنیتی آمریکا بر ایران می تواند بدست طالبان افزایش یابد و در ساده انگارانه ترین شرایط، بازار ۲۵ میلیارد دلاری واردات افغانستان که حدود ۵ میلیارد آن امروز در اختیار ایران قرار دارد، از دستمان برود. در چنین شرایطی فشار تحریمهای اقتصادی ایالات متحده علیه ایران از طریق یک اهرم منطقه ایی مضاعف خواهد شد.
از سوی دیگر هم مرز شدن یک دولت شبه نظامی، افراط گرا و سرسپرده ی آمریکا با ایران در حوزه ی شرقی، تبعات امنیتی و نظامی خاص خود را دارد که لازم است دست اندرکاران حاکمیتی کشورمان تدابیر لازم را برای مدیریت بهینه ی این تهدیدات اتخاذ نمایند. ( حتی به بهای آرایش نظامی در قبال تهدیدات احتمالی طالبان و آمادگی لازم و به موقع برای مدیریت بحرانهای احتمالی )
از سوی دیگر باید تحولات فعلی افغانستان را در بستر بازیگران منطقه ایی یا درجه دوم بررسی نمود. بازیگرانی همچون عربستان سعودی، پاکستان، امارات متحده عربی، قطر و ترکیه.
واضح است که سیاست کشورهایی همچون عربستان، امارات و حتی قطر در قبال طالبان، در سالهای اخیر همواره حمایتی بوده و به نوعی رقابت جهت پیشگیری از نفوذ ایران در افغانستان و منطقه را دنبال می کرده است. بدین ترتیب بازخوانی و رصد بهنگام سیاستهای منطقه ایی همسایگانمان در قبال افغانستان، خود راهکار اثربخشی ست که در بستر یک سیاست خارجی قوی و کارآمد می تواند منافع ملی مان را فراهم نموده و اهداف کشورمان را در راستای تعامل با دیگر کشورهای همسایه تثبیت نماید.
در پایان اینکه مجموع مسایل داخلی و چالشهای منطقه ایی ایران ایجاب می کند تا دستگاه دیپلماسی دولت آیت الله رییسی با کادری مجرب، کارآزموده و متخصص از همین اغاز کار، یک سیاست منسجم و هماهنگی را در راستای حفظ منافع ملی در پیش بگیرد و علاوه بر خنثی کردن ترفندها و طرح های مذبوحانه ای استکبار جهانی علیه ایران اسلامی، فرصت بروز هرگونه تهدید اقتصادی و امنیتی را از ایادی امریکا در افغانستان سلب نموده و شرایط را برای کاهش اثرات تحریمی و ایجاد گشایشهای اقتصادی و دیپلماتیک با ۱۵ کشور همسایه و جهان تسهیل نماید.

نویسنده : دکتر حسین کلهر، کارشناس مسایل منطقه ایی